Μπορεί κανείς να μιλήσει για τον Πλάτωνα με πολλούς τρόπους. Να μιλήσεις για τα έργα του κάνοντας μια γενική εισαγωγή, ή μεταδίδοντας γενικές πληροφορίες, για το περιεχόμενό τους. Μπορεί να προσεγγίσει το θέμα μιλώντας για τη ζωή του ή ξεκινώντας από κάποιο συγκεκριμένο έργο του ή από κάποια συγκεκριμένη έννοια, ή κάνοντας μια πιο βιωματική προσέγγιση με βάση το ποια έργα σου αρέσουν, τον έχουν επηρεάσει ή έχουν επηρεάσει περισσότερο άλλους διανοητές ή με ένα μείγμα από όλα αυτά.
Το σίγουρο είναι πως ο Ν.Προγούλης το Σάββατο 20/02 διάλεξε έναν διαφορετικό τρόπο για να μιλήσει για τον Πλάτωνα, τα έργα, τη ζωή και την επιρροή του, δικαιώνοντας τον τίτλο της ομιλίας: « Ο Πλάτων και το πρώτο φιλοσοφικό σύστημα».
Το πρώτο φιλοσοφικό σύστημα στην ιστορία δεν παρουσιάστηκε σαν ιστορικό στοιχείο, αλλά μέσα από τη διαμόρφωσή του, από το πως δομήθηκε και ποια ήταν τα χαρακτηριστικά του εκείνα, μεταξύ άλλων η κλειστότητα του και ο διαχωρισμός των εννοιών, που έκαναν την επιρροή του τόσο σημαντική και φυσικά τόσο δύσκολη την αποδόμηση του.
Η συζήτηση με το Ν. Προγούλη ήταν περιεκτική τόσο για τις γνώσεις που μετέδιδε γύρω από το φιλόσοφο και το έργο του όσο και ικανή να αποκαλύψει πόσο οικείο και αναγνωρίσιμο είναι το πλατωνικό φιλοσοφικό σύστημα ακόμα και στη δική μας κοινωνία δυόμιση χιλιετίες μετά.
Σημειώσεις από το φιλοσοφικό εργαστήρι στις 20/02 από το Νίκο Προγούλη:
Ο Πλάτων είναι ο πρώτος που θα κατασκευάσει ένα φιλοσοφικό σύστημα, δηλαδή ένα μεγάλο και συνεκτικό αφήγημα που φιλοδοξεί να απαντήσει στα πάντα. Έκτοτε, η φιλοσοφία θα γράφεται ως σύστημα, (ή ακριβέστερα, αυτό το είδος φιλοσοφίας θα καταλαμβάνει την κεντρική σκηνή εκτοπίζοντας στο περιθώριο άλλες προσεγγίσεις), και αυτό θα κρατήσει μέχρι τον 19ο αιώνα και τον Χέγγελ.
Ως γνωστόν, ο Πλάτων διατύπωσε μια ακραία θέση όχι μόνο για την εποχή του, αλλά για τον αιώνα τον άπαντα. Η ερώτηση που, κυρίως, θα επιχειρήσουμε να απαντήσουμε εδώ είναι: πώς να καταλάβουμε τη θέση αυτή του Πλάτωνος και τελικά, πως να καταλάβουμε κάθε φιλοσοφία ;
Όμως ας ξεκινήσουμε από την ακραία αυτή θέση.
Ο Πλάτων μας είπε ότι ο πραγματικός κόσμος δεν είναι ο αισθητός, αυτός που δηλαδή που αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας, αλλά άλλος, ένας κόσμος ιδεών, (μορφών), που μόνο με τη νόηση μπορεί να προσεγγιστεί. Εκείνα, οι μορφές, οι ιδέες είναι τα όντως όντα, και τα αντικείμενα γύρω μας είναι οι σκιές τους. Με άλλα λόγια, οι έννοιες, με τις οποίες σκεφτόμαστε, δεν είναι απλά εργαλεία της σκέψης μας, αλλά πραγματικές οντότητες.
Άρα, υπάρχουν δύο κόσμοι, και μάλιστα ιεραρχημένοι. Ο επάνω, ο νοητός κόσμος, που ορίζει τον κάτω κόσμο, τον αισθητό.
Ο επάνω κόσμος, παρότι άλλης υπόστασης, είναι γνώριμος. Πως ; Η ανθρώπινη ψυχή, θα υποστηρίξει ο Πλάτων, έχει τρία επίπεδα, το κατώτερο είναι το επιθυμητικό, ακολουθεί το θυμοειδές /βουλητικό και το ανώτατο είναι το λογιστικό, δηλαδή το κομμάτι της νόησης. Αυτό το ανώτατο κομμάτι της ψυχής, η ανθρώπινη διάνοια, είναι της ίδιας οντολογικής ποιότητας με το υπεραισθητό. Άρα, οι συλλήψεις του νου μας είναι συλλήψεις της ίδιας της δομής του κόσμου, ο οποίος είναι ορθολογικά κατασκευασμένος.
Ποιοι τον αντιλαμβάνονται; πληρέστερα όλων, εκείνοι που έχουν περισσότερο ανεπτυγμένο το λογιστικό επίπεδο της ψυχής, δηλαδή οι φιλόσοφοι.
Γιατί τα είπε αυτά ο Πλάτων ;
Γνωρίζουμε ότι έζησε την Αθηναϊκή δημοκρατία στην παρακμή της, είδε τον όχλο να παρασύρεται από τους δημαγωγούς, να μετακινείται από την μια άποψη στην άλλη, να παίρνει λάθος αποφάσεις, να καταδικάζει τον Σωκράτη κλπ.
Θέλησε επομένως να θεμελιώσει υπερβατικά αξίες όπως η αλήθεια, το αγαθό, η δικαιοσύνη, κλπ ώστε να παραμένουν ακλόνητες και αμετακίνητες, άτρωτες απέναντι στον σχετικισμό των σοφιστών ή τις αντικρουόμενες και μεταβαλλόμενες γνώμες των πολιτών. Αν για το κάθε τι υπάρχει ένα ακλόνητο και αντικειμενικό πρότυπο, (η ιδέα), τότε οι άνθρωποι, – τουλάχιστον εκείνοι που καταλαβαίνουν – αναγκαστικά θα συγκλίνουν.
Κατόπιν τούτων, ο Πλάτων εισηγήθηκε την ιδανική πολιτεία που αποτελείται από τρεις τάξεις, των παραγωγών (δημιουργών), των φυλάκων και των φιλοσόφων, που η καθεμία απαρτίζεται από εκείνους που έχουν ισχυρότερο το αντίστοιχο μέρος της ψυχής: οι παραγωγοί το επιθυμητικό, οι φύλακες το θυμοειδές και οι φιλόσοφοι το λογιστικό. Έτσι, με μια έννοια, οντολογικοποιεί τον κοινωνικό καταμερισμό.
Ότι αυτό , δηλαδή, η πολιτική πρόταση ήταν το διαταύτα της μεταφυσικής του Πλάτωνος μπορούμε να το συνάγουμε από τη ζωή του και τα επικίνδυνα ταξίδια του στην Κ. Ιταλία όπου προσπάθησε να θέσει σε εφαρμογή το πολιτικό του όραμα.
Πέρα από αυτά, ο Πλάτων, με την τριμερή διάκριση της ψυχής προδιαγράφει α) μια ηθική και β) μια συμβατή με το σύστημά του ψυχολογία.
Συγκεκριμένα, για κάθε επίπεδο της ψυχής και τύπο ανθρώπου υπάρχει και η αρμόζουσα αρετή: Για το επιθυμητικό, η σωφροσύνη, (δηλ η χαλιναγώγηση των παθών), για το θυμοειδές, η ανδρεία, για το λογιστικό, η σοφία. Η δε αρετή που συνέχει όλη την πολιτεία είναι η δικαιοσύνη.
Σε ψυχολογικό επίπεδο ο Πλάτων εισάγει μια παιδαγωγική της επιθυμίας. Γνωρίζει ότι η καθυπόταξη των επιθυμιών που εισηγείται δεν μπορεί να γίνει χωρίς παθολογικές συνέπειες, κι έτσι ζητάει, (όχι από τον καθένα, αλλά τουλάχιστον από τους φιλοσόφους), να μετουσιώσουν την επιθυμία για ωραία υλικά πράγματα, (πχ τον έρωτα για ωραία σώματα), σε αναζήτηση του ίδιου του ωραίου. Έτσι, εξηγεί ότι η επιθυμία για οτιδήποτε, πχ για την αλήθεια, για τη φιλοσοφία, κλπ δεν είναι παρά ένας έρωτας, μια επιθυμία, που έχει στραφεί σε άλλα πεδία.
Βεβαίως ο Πλάτων δεν θα παραλείψει να εκθέσει και μια κοσμολογική αντίληψη.
Πως από τις ιδέες πάμε στον πραγματικό κόσμο ;
Το μοντέλο, οι ιδέες, υπήρχαν από πάντα και θα υπάρχουν για πάντα. Αλλά από πάντα υπήρχε επίσης και η «ύλη», ένα χαώδες άμορφο υλικό. Η οι ιδέες δεν γεννούν την ύλη, αλλά την μορφοποιούν.
Η εικόνα που μεταφέρει η Πλάτων είναι εκείνο του τεχνίτη που έχει μπροστά του ένα μοντέλο και σύμφωνα με αυτό λαξεύει πχ την πέτρα. Ποιος είναι όμως ο καλλιτέχνης; ποιος είναι το υποκείμενο; Αυτός είναι ο δημιουργός, Θεός.
Αλλά η ύλη έχει αδράνεια, βάζει όρια στον δημιουργό. Από τη μια μεριά υπάρχει η βούληση του δημιουργού και από την άλλη η ανάγκη, (το αναγκαίο), της ύλης. Τα έργα του δημιουργού, (τελεολογία), βρίσκουν όρια στα έργα της ανάγκης (αιτιοκρατία), δηλαδή τους φυσικούς νόμους και τα μηχανικά αίτια.
Η τελεολογία έχει σκοπούς, ενώ η αιτιοκρατία είναι τυφλή.
Έτσι ο Πλάτων συνθέτει τις δύο αντικρουόμενες ερμηνείες του κόσμου, την ντετερμινιστική, (μηχανική αιτιότητα), και την τελεολογική και με αυτό τον τρόπο ενσωματώνει τους προσωκρατικούς στο σύστημά του.
Συμπερασματικά, ο Πλάτων στο σύστημά του, αφενός περιλαμβάνει τα πάντα, αφετέρου, τα εκθέτει έτσι που να είναι συμβατά με την οργάνωση της Πολιτείας. Μας λέει πως να κατανοήσουμε τον κόσμο έτσι που να είναι συμβατός με την πολιτική του πρόταση. Η δομή της Πολιτείας είναι εγγεγραμμένη μέσα στην ίδια την κοσμική τάξη του κόσμου και αναπαράγεται σε όλα τα επίπεδα.
Νίκο, σε ευχαριστούμε πολύ!
activateyourparticipation.wordpress.com 